‘Startschot’ van de Eerste Wereldoorlog

Servië wil een monument oprichten voor Gavrilo Princip, de man die in 1914 de Oostenrijkse aartshertog Frans Ferdinand vermoordde en daarmee indirect het ‘startschot’ gaf voor de Eerste Wereldoorlog. Princip wordt door veel Serviërs gezien als een held omdat hij durfde op te staan tegen de Oostenrijkers. Toch is het standbeeld niet geheel zonder controverse, een deel van de Serviërs beschouwt hem namelijk niet als een held, maar ziet hem als een terrorist.

Gavrilo Princip werd op 25 juli 1894 geboren in Obljaj in Bosnië. Zijn geboorteplaats is een goed voorbeeld van de gecompliceerde situatie op de Balkan aan het eind van de negentiende eeuw, want hoewel Obljaj officieel onderdeel was van het Ottomaanse Rijk was het in 1878 bezet door Oostenrijk-Hongarije. Hierdoor was het gebied officieel Ottomaans, maar werd het de facto geregeerd door de Oostenrijkers.

Oostenrijk-Hongarije annexeerde Bosnië-Herzegovina officieel in 1908, wat voor veel onvrede zorgde in Servië en andere delen van de Balkan. Zo ook bij de jonge Princip, die nadat hij in 1912 meedeed aan enkele demonstraties in Sarajevo van school werd gestuurd. Hij verhuisde daarop naar Belgrado, waar hij in aanraking kwam met de militante organisatie de Zwarte Hand. Hier werd hij in eerste instantie afgewezen omdat hij mager en klein van stuk was, maar hij kreeg later wel wapentraining en onderdak.

Moord op de aartshertog

De Zwarte Hand wilde al langer een statement maken tegenover Oostenrijk-Hongarije en de komst van aartshertog Frans Ferdinand, neef van keizer Frans Josef en troonopvolger, naar Sarajevo leek hiervoor een uitgelezen mogelijkheid. Hij was uitgenodigd door generaal Oskar Potiorek, gouverneur van het Oostenrijkse deel van Bosnië-Herzegovina, om samen met zijn vrouw een ziekenhuis te openen.

Het echtpaar kwam op 28 juni 1914 aan in de Bosnische hoofdstad, waarna Frans Ferdinand en hertogin Sophie plaatsnamen in een open auto om een tour te maken door de stad. Princip, en zijn vijf medesamenzweerders, namen plaats langs de route die het echtpaar zou afleggen. Muhamed Mehmedbasic, de eerste samenzweerder die de auto in zicht kreeg, verloor zijn moed en liet het paar passeren. Nedeljko Cabrinovic durfde op zijn beurt wel en gooide een granaat naar de auto, die echter van het opengeklapte dak afstuiterde en daarna onder een volgauto ontplofte. De auto van de aartshertog reed daarop hard verder, waardoor de overige samenzweerders geen kans hadden om het voertuig onder vuur te nemen.

Frans Ferdinand besloot na de nodige officiële plichtplegingen die middag om een bezoek te brengen aan de gewonden in het ziekenhuis die waren gevallen bij Cabrinovic’ moordpoging. Door puur toeval nam de chauffeur een verkeerde afslag waardoor Princip oog in oog kwam te staan met het prinselijk echtpaar. De chauffeur, die zich van geen kwaad bewust was, probeerde de auto te draaien en liet de motor afslaan. Princip greep deze mogelijkheid aan om twee keer in de auto te vuren, waarbij hij de aartshertog in de hals raakte en hertogin Sophie in de maag. Beide stierven binnen enkele minuten.

Princip probeerde daarop zelfmoord te plegen, maar zijn cyanidecapsule was te oud en werkte daarom niet en zijn pistool werd uit zijn hand geslagen. Hij werd daarop veroordeeld tot een gevangenisstraf van twintig jaar die hij niet zou uitzitten. Gavrilo Princip overleed op 28 april 1918 aan de gevolgen van tuberculose in de gevangenis van Terezín. De oorlog die na zijn daad was uitgebroken, na een ultimatum van Oostenrijk-Hongarije aan Servië, Russische steun voor de Serven en verdere escalatie, was toen nog niet afgelopen. De Eerste Wereldoorlog woedde van juli 1914 tot november 1918 en kostte aan zo’n vijftien miljoen mensen het leven.