Einde van de VOC-heerschappij op Taiwan

Vandaag is het precies 352 jaar geleden dat de Nederlandse Verenigde Oost-Indische Compagnie haar basis op Taiwan, of Formosa zoals het eiland in die tijd heette, overgaf aan de Chinese generaal Koxinga. Fort Zeelandia was voor die tijd al negen maanden belegerd door een Chinese overmacht en enkele ontzettingspogingen door een vloot uit Batavia liepen op niets uit.

De Nederlandse aanwezigheid op Formosa begon in 1632 met de stichting van een handelspost op het schiereiland Tayoan. Deze handelspost was rond 1650 uitgegroeid tot Fort Zeelandia, van waaruit een bloeiende handel werd gedreven met het Chinese vasteland. Enkele opstanden van plaatselijke boeren leidden in 1652 tot de bouw van een tweede, kleiner, fort bij het dorpje Sakam. Dit Fort Provintia werd een administratieve buitenpost aan de andere kant van de baai.

Hoewel de handel met China in de jaren ’50 van de zeventiende eeuw floreerde zou de politieke situatie op het vasteland een grote invloed gaan uitoefenen op de positie van de VOC op Formosa. In China brak namelijk in de eerste helft van de zeventiende eeuw een burgeroorlog uit tussen de heersende Ming-dynastie en de Mantsjoes van de Qing-dynastie. De Mantsjoes boekten hierbij grote terreinwinst, waarna zij in 1644 bijna heel China onder hun macht brachten. In het zuiden van China waren echter nog enkele Ming-loyalisten aan de macht, waaronder generaal Koxinga. Deze Koxinga besloot, na een mislukte poging om Nanking te veroveren in 1659, dat zijn positie in zuidelijk China onhoudbaar was geworden. Hij ging daarom op zoek naar een nieuwe uitvalsbasis voor zijn leger en kwam al snel bij het Nederlandse Formosa uit.

Fort Zeelandia in de VOC-tijd

Beleg van Fort Zeelandia

Koxinga vertrok op 23 maart 1661 met zijn vloot uit de Chinese havenstad Kinmen. Deze vloot, bestaande uit een paar honderd jonken met daarop zo’n 25.000 soldaten en matrozen, arriveerde op 2 april voor Tayoan waar het meteen het beleg opsloeg voor Fort Provintia. Het garnizoen van zo’n vijfhonderd man werd volledig verrast door de aanval van de Chinezen, waardoor bevelhebber Valentyn zich, geconfronteerd met een enorme overmacht, op 4 april genoodzaakt zag zich over te geven.

Fort Zeelandia werd drie dagen later omsingeld en de bevelhebber, Frederick Coyett, kreeg een ultimatum om zich over te geven. Coyett besloot echter niet toe te geven aan Koxinga’s eisen, waarna de Chinezen een bombardement begonnen op de ruim elfhonderd man in het fort. Het nieuws van de belegering had inmiddels Batavia bereikt en de VOC besloot om een vloot van tien schepen, met daarop zevenhonderd man, te sturen om Fort Zeelandia te ontzetten. Dit leidde op 23 juli 1661 tot een zeeslag die door de Nederlanders werd verloren. Nadat een tweede poging om het beleg te breken in oktober eveneens mislukte werd het voor de bewoners van Fort Zeelandia duidelijk dat zij op zichzelf aangewezen waren.

Begin 1662 begon de situatie in het fort nijpend te worden; het voedsel en water waren schaars, verschillende ziektes grepen om zich heen en het moreel onder de troepen was zeer laag. Hans Jurgen Radis, een Nederlandse overloper, wees Koxinga er op dat het redoute Utrecht een zeer kwetsbaar onderdeel van het fort was, van waaruit heel Fort Zeelandia onder vuur genomen kon worden. Koxinga gaf zijn troepen meteen opdracht om het redoute te veroveren, waarna de Nederlandse positie in Formosa onhoudbaar werd. Coyett gaf zich daarop op 1 februari 1662 over en het overgebleven VOC-personeel verliet het eiland op 17 februari.

Bij terugkomst in Batavia werd Coyett in eerste instantie gevangen gezet en verbannen naar de Banda-eilanden vanwege het verlies van veel kostbaarheden, 1.600 man en Formosa. Hij werd in 1674, op voorspraak van familie, vrienden en stadhouder Willem III, weer vrijgelaten, waarna hij zich vestigde in Amsterdam. De Ming-heerschappij op Formosa was geen lang leven beschoren, in 1683 zag Koxinga’s kleinzoon Zheng Keshuang zich genoodzaakt het eiland over te geven aan de Mantsjoes van de Qing-dynastie.