Ondergang van de Wilhelm Gustloff

Vandaag is duidelijk geworden dat het Italiaanse cruiseschip Costa Concordia in juni wordt weggesleept bij het Toscaanse eiland Isola del Giglio. De Concordia zonk hier op 13 januari 2012 na enkele dubieuze manoeuvres van kapitein Francesco Schettino. Mede door de 32 slachtoffers die vielen bij het zinken van het schip kreeg deze scheepsramp enorm veel aandacht in de media. Hoewel het altijd moeilijk is om vergelijkingen te trekken bij dit soort pijnlijke gebeurtenissen, valt het aantal slachtoffers dat op de Costa Concordia viel relatief in het niet bij de ongeveer 9.400 mensen die stierven bij het zinken van de Wilhelm Gustloff in 1945, de grootste maritieme ramp uit de geschiedenis.

De Wilhelm Gustloff werd in 1937 opgeleverd als cruiseschip voor het Duitse Arbeidersfront en haar dochterorganisatie Kraft durch Freude (Kracht door Vreugde). Het schip was vernoemd naar Wilhelm Gustloff, een leider van de Zwitserse tak van de NSDAP die in 1936 was vermoord. De ruim tweehonderd meter lange Gustloff was in eerste instantie vooral bedoeld voor culturele en recreatieve activiteiten voor Duitse functionarissen en arbeiders, waaronder concerten, cruises en vakantietripjes.

Aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog werd het schip echter overgenomen door de Duitse marine om het Legioen Condor van Spanje naar Duitsland te vervoeren na Francisco Franco’s overwinning in de Spaanse Burgeroorlog. Na de start van de Tweede Wereldoorlog diende de Gustloff als hospitaalschip en als drijvende barak in Gotenhafen, het voormalige Gdynia in bezet Polen. Hier lag de Wilhelm Gustloff vier jaar lang aangemeerd aan de kade, totdat het schip voor Operatie Hannibal weer in dienst werd genomen.

De Wilhelm Gustloff als hospitaalschip in Danzig

Operatie Hannibal

Operatie Hannibal was de grootscheepse evacuatie van Duitse militairen en burgers uit gebieden die in handen dreigden te vallen van het oprukkende Rode Leger. Tussen half januari en mei 1945 evacueerde de Duitse Kriegsmarine meer dan een miljoen soldaten en burgers uit het Koerland, Oost-Pruisen en de Poolse Corridor. Bij deze evacuatie werd gebruik gemaakt van praktisch alles wat maar wilde drijven, waaronder grote oorlogs- en cruiseschepen.

De Gustloff was één van de schepen die meedeed aan de operatie. Het schip verliet op 30 januari 1945 de haven van Gotenhafen met aan boord zo’n 10.500 passagiers. Onder deze passagiers bevonden zich officieren en marinemensen, maar het overgrote deel werd uitgemaakt door gewone burgers, waaronder zo’n 5.000 kinderen. De Gustloff was samen met het passagiersschip Hansa en twee torpedoboten onderweg naar Kiel in Sleeswijk-Holstein, totdat de Hansa mechanische problemen kreeg en niet verder kon.

De Gustloff ging daarna verder met één van de torpedoboten als escorte. Tegen het advies van onderzeebootkapitein Wilhelm Zahn, die zich ook aan boord bevond, in besloot de kapitein van de Gustloff, Friedrich Petersen, richting dieper water te varen waarvan zeker was dat er geen mijnen lagen. Zahn adviseerde juist om dicht bij de kust te blijven en geen lichten te voeren om zo vijandelijke onderzeeboten te ontwijken.

Zinken van de Wilhelm Gustloff

Na een mysterieus radiobericht, waarin gezegd werd dat de Gustloff een Duitse mijnveegpatrouille tegemoet voer, besloot Petersen zijn navigatielichten aan te zetten. Hierna werd het schip al vrij snel opgemerkt door Sovjetonderzeeër S-13. Alexander Marinesko, de kapitein van de S-13­, achtervolgde de Gustloff gedurende twee uur voordat hij drie torpedo’s afvuurde op het cruiseschip. Al deze drie torpedo’s troffen doel waarna de Gustloff al vrij snel begon te over te hellen. In de paniek die uitbrak na de aanval werden vele passagiers doodgedrukt in de smalle gangen van het schip.

De Wilhelm Gustloff verdween in minder dan veertig minuten nadat het voor het eerst geraakt was onder de golven. Van de ongeveer 9.400 doden die vielen bij de ondergang van het schip overleden de meeste mensen aan onderkoeling in het ijskoude water van de Baltische Zee. Andere slachtoffers vielen door de ontploffingen van de torpedo’s en doordat zij niet op tijd het schip konden verlaten. Het lukte andere Duitse schepen om uiteindelijk ruim 1.200 overlevenden uit het water te vissen.

De 9.400 slachtoffers maken de ondergang van de Wilhelm Gustloff de grootse maritieme ramp uit de geschiedenis. Het feit dat er zich onder de slachtoffers ongeveer 5.000 kinderen bevonden maakt het geheel extra tragisch. De Gustloff was niet het enige grote schip dat zonk tijdens Operatie Hannibal. Bij aanvallen op de Goya en de General von Steuben, die eveneens werd geraakt door torpedo’s van de S-13, vielen nog eens zo’n 11.000 slachtoffers.