Herkomst van Obama’s ‘rode lijn’

De Syrische Burgeroorlog heeft sinds maart 2011 al aan zo’n 100.000 mensen het leven gekost. Toch is er nooit echt sprake geweest van buitenlandse interventie totdat duidelijk werd dat één van de twee strijdende partijen, de troepen van president Assad en de opstandelingen, chemische wapens heeft ingezet. De Amerikaanse president Barack Obama noemde het gebruik van chemische wapens eerder al een ‘rode lijn’ die niet overschreden mocht worden. Hiermee maakte Obama een duidelijk statement, maar waar komt deze term, die niet algemeen bekend is in het Nederlands, eigenlijk vandaan?

Slag bij Balaklava

Hoewel de ‘rode lijn’ tegenwoordig vooral metaforisch bedoeld wordt is de term afgeleid van een echte rode lijn van Schotse soldaten. Tijdens de Slag bij Balaklava op 24 oktober 1854 sloegen de in het rood geklede Sutherland Highlanders van het 93e Highland Regiment een Russische cavaleriecharge af. Deze actie werd één van de bekendste momenten uit de Krimoorlog (1853-1856), omdat de Britse soldaten maar twee rijen diep opgesteld stonden, in plaats van de voorgeschreven vier, en zij een grote overmacht aan Russische cavaleristen versloegen.

De opstelling in deze ‘thin red line’ was een bewuste keuze van bevelhebber Sir Colin Campbell, die een bijzonder lage dunk had van de Russische cavalerie. Zijn regiment vormde de laatste verdedigingslinie tussen de Russen en het kwetsbare Britse kamp. Campbell was zich dan ook zeer bewust van zijn netelige positie en spoorde met de woorden “There is no retreat from here, men. You must die where you stand.” zijn troepen aan. De Highlanders schoten daarop drie salvo’s op de aanstormende Russische cavaleristen af, waarna de Russen hun charge afbraken en zich terugtrokken. Hiermee was het Britse kamp gered en kregen de Sutherland Highlanders een heldenstatus in Groot-Brittannië.

De rode lijn

De term ‘thin red line’ kwam daarna voor het eerst in de literatuur voor in een stuk van William H. Russell, een journalist van The Times. In zijn verslag van de Slag bij Balaklava schreef hij dat hij niets tussen de aanvallende Russen en het Britse hoofdkwartier zag staan behalve een “thin red streak tipped with a line of steel” (een dunne rode strook met een stalen punt). Deze uitspraak werd in de volksmond al snel ingekort tot de ‘thin red line’ en ging daarna zijn eigen leven leiden als een metafoor of stijlfiguur voor een dun uitgesmeerde militaire eenheid die stand hield tegen een aanval, of voor het leger in het algemeen.

De ‘thin red line’ kreeg verdere bekendheid door Rudyard Kiplings gedicht Tommy, waarin hij spreekt van een “Thin red line of ‘eroes [heroes]” en James Jones boek The Thin Red Line over Amerikaanse soldaten tijdens de Slag bij Guadalcanal in de Tweede Wereldoorlog. Dit boek werd later ook verfilmd door Terrence Malick.

De ‘rode lijn’ waar Obama van sprak stamt vooral uit de tweede helft van de 20e eeuw. In deze tijd kreeg de ‘rode lijn’ een bijbetekenis van een point of no return, een lijn die niet zonder gevolgen overgestoken kon worden. Hiermee kreeg het dezelfde betekenis als bijvoorbeeld de uitdrukking ‘de Rubicon oversteken’, naar de rivier in Italië waar alle Romeinse generaals hun legers achter moesten laten voordat ze naar Rome trokken en die Julius Caesar in 49 voor Christus bewust overstak. De ‘rode lijn’ werd daarop in het Engels, en het Hebreeuws, een metafoor voor een lijn in het zand, een soort ‘tot hier en niet verder’. Hierop doelde Obama bij zijn gebruik van de term ‘rode lijn’; hij wilde daarmee aangeven dat er na het gebruik van chemische wapens geen weg meer terug is voor de schuldige.