Hertog van Marlborough: de onverslaanbare generaal

Nu de Vrede van Utrecht haar driehonderdjarig jubileum beleeft is de Spaanse Successieoorlog (1701-1714) weer volop in het nieuws. Het was immers deze oorlog die werd beëindigd met het Utrechtse verdrag, een feit dat dit jaar herdacht wordt met allerlei tentoonstellingen en activiteiten. De oorlog zelf betekende het einde van de Nederlandse Republiek als grote speler op het internationale toneel, terwijl Frankrijk de oorlog zelfs helemaal verloor. Groot-Brittannië kwam als de grootste overwinnaar uit de strijd en werd in de achttiende eeuw een absolute grootmacht. Deze positie had het voor een groot deel te danken aan haar onoverwinnelijke generaal John Churchill, de eerste hertog van Marlborough, die nooit een veldslag verloor.

De hertog van Marlborough werd op 26 mei 1650 geboren als John Churchill te Devon. Zijn vader Winston Churchill was van adel, maar doordat hij in de Engelse Burgeroorlog (1642-1651) de verliezende kant had gekozen was hij ernstig verarmd. De familie had echter nog wel goede connecties, waardoor de jonge Marlborough in 1665 terecht kon als page van James, hertog van York, de latere koning Jacobus II.

De hertog van Marlborough in 1704

Als page van James kwam Marlborough al vroeg in aanraking met het krijgswezen. Hij besloot dan ook al op jonge leeftijd dat hij zijn heil wilde zoeken in het leger en op zeventienjarige leeftijd kreeg hij een positie als vaandrig bij de Grenadier Guards. Hierna klom hij snel op in de rangen en werd hij in 1672, na de Slag bij Solebay tegen de Nederlandse marine, gepromoveerd tot kapitein. Na het einde van de Derde Engelse Oorlog in 1674 vocht Marlborough in Franse dienst nog in enkele slagen tegen de Nederlanders. Een jaar later leerde hij bij terugkomst in Engeland Sarah Jennings kennen. Het paar trouwde in de winter van 1677, waarna Marlborough in april van 1678 als diplomaat naar Den Haag vertrok.

Glorious Revolution

Marlborough klom gestaag op in de hiërarchie, waarna hij na de dood van koning Karel II onder diens opvolger Jacobus II werd gepromoveerd tot Generaal-majoor. Als Jacobus’ generaal sloeg hij de Monmouth opstand neer en kreeg hij een positie in de Engelse adel. De katholieke Jacobus was echter niet geliefd onder zijn onderdanen en joeg al snel een groot deel van de protestantse adel tegen zich in het harnas. Verschillende hoge edelen schreven daarop een brief aan de Nederlandse stadhouder Willem III, die via zijn vrouw Mary ook aanspraak kon maken op de Engelse troon. Willem viel daarop op 5 november 1688 Engeland binnen, waarna Marlborough ook vrij snel diens kant koos.

Na Marlboroughs desertie zag Jacobus II in dat zijn positie onhoudbaar was geworden. Hij vluchtte daarop naar Frankrijk, waardoor Willem III praktisch zonder een schot te lossen de troon kon overnemen. Marlborough werd daarop één van Willems belangrijkste bevelhebbers, al zag hij in de Negenjarige Oorlog (1688-1697) weinig actie. 

Willem en Mary waren huiverig voor de invloed van Marlborough in de Engelse hogere kringen en waren ook niet al te enthousiast over de innige relatie tussen Marlboroughs vrouw Sarah en Mary’s zus Anne, die een sterkere claim op de troon had dan Willem. Enkele politieke intriges later werd Marlborough ontslagen van al zijn posities en werd hij er in 1694 zelfs van beschuldigd dat hij een Engelse aanval op Brest aan de Fransen had verraden, die daarop uit was gelopen op een grote mislukking.

Spaanse Successieoorlog

Na Mary’s dood aan het einde van 1694 werd Anne de troonopvolger en was er ruimte voor Marlboroughs terugkeer aan het hof. In 1702 werd de hertog, na de uitbraak van de Spaanse Successieoorlog, bevelhebber van de Engelse, Nederlandse en Duitse troepen in de Lage Landen. Marlborough bewees zich in deze oorlog eens te meer als een zeer bekwame veldheer; in de eerste maanden van de oorlog veroverde hij Venlo, Roermond, Stevensweert en Luik, waarna hij op 13 augustus 1704 een grote overwinning behaalde in het zuiden van Duitsland. Bij deze Slag bij Blenheim versloeg hij een Frans en een Beiers leger, waardoor Beieren de oorlog moest verlaten en de hoop van de Franse koning Lodewijk XIV op een vroege overwinning was vervlogen.

Bij de Slag bij Ramillies herhaalde Marlborough zijn kunststuk door een Frans leger te verslaan met veel minder verliezen dan bij Blenheim. In Engeland begonnen er echter steeds meer protesten te komen tegen de, dure, oorlog. Marlborough behaalde nog enkele belangrijke overwinningen bij, onder andere, Oudenaarde en Malplaquet, maar werd op 29 december 1711 ontslagen door koningin Anne, die Willem in 1702 na diens dood was opgevolgd.

Marlborough vertrok daarna als vrijwillige balling naar het vasteland, waar hij een tour hield langs de Europese hoven. Onder de nieuwe Britse koning George I kreeg Marlborough weer een belangrijke positie, maar zijn gezondheid ging achteruit. Hij overleed op 16 juni 1722, niet lang na zijn 72e verjaardag in Windsor Lodge. De hertog werd daarop in eerste instantie begraven in Westminster Abbey, maar zijn lichaam werd twintig jaar later verplaatst naar Blenheim Palace, zijn landhuis dat vernoemd was naar de legendarische slag en waar ook zijn afstammeling Winston Churchill zo’n honderdvijftig jaar later zijn wieg had staan.